Cechy architektury romańskiej

Na bazie wzorów rzymskich, karolińskich, bizantyjskich, a nawet islamskich wyrósł w architekturze średniowiecznej styl zwany romańskim. Choć termin „sztuka romańska” wprowadzono w XIX wieku, to sam styl pojawiła się w XI wieku i trwał do połowy XIII. Warto zaznaczyć, że nie we wszystkich krajach rozwijał się w tym samym czasie. Pojawił się na terenie Francji, a dzięki szlakom kupieckim i pielgrzymim rozprzestrzenił w całej Europie, stając się jednym z przejawów jej jedności. W Polsce rozwój architektury romańskiej przypada na XII i XIII wiek. Wybudowano wówczas liczne kościoły, okazałe katedry i kolegiaty oraz benedyktyńskie i cysterskie opactwa.

 

Podstawowym tworzywem w architekturze romańskiej były wielkie ciosane bloki kamienne, a w rejonach gdzie brakowało kamienia budowano z dość drogiej cegły.

 

Cechy sztuki romańskiej były następujące:

  • sztuka miała charakter sakralny,
  • w pierwszym okresie rozwoju stylu romańskiego Kościoły budowano na planie koła (rotundy), a następnie krzyża,
  • budowla miała system nawowy (tzn. nawa główna i dwie nawy boczne), zakończone poprzecznym transeptem oraz prezbiterium, (gdzie przebywał chór) i absydą, skierowaną na wschód,
  • układ świątyni miał charakter halowy lub bazylikowy,
  • mury były grube, masywne, nadawały budowli charakter obronny,
  • sklepienia miały charakter kolebkowy, beczkowy, krzyżowy lub płaski – ten najczęściej w świątyni halowej np.: w Rawennie,
  • okna budowano stosunkowo niewielkie, wzmocnione dodatkowo wewnętrznymi kolumnami. Zastosowanie biforium (łac. biforia – dwudrzwiowy) tzn. arkadowych okien lub przezroczy podzielonych na dwie części oraz triforium okien lub przezroczy podzielonych na trzy. Takie triforium umieszczano także w grubości muru i wejściach wewnątrz kościoła.
  • sklepienia, otwory okienne, portale (obramowane wejścia do świątyni) wykańczały łuki (niepełne koła),
  • podczas budowy stosowano jeden powtarzający się moduł, co dawało poczucie porządku i proporcjonalności,
  • wewnątrz kościoła romańskiego panował półmrok, ze względu na małe okna,
  • wnętrza były bardzo skromnie zdobione,
  • zastosowanie wewnętrznych kolumn, podtrzymujących np.: sklepienia. Kolumny były proste, grube i mało ozdobne.

Przykłady polskiej architektury romańskiej:

  • Palatia na Ostrowie Lednickim,
  • Krypta świętego Leonarda na Wawelu,
  • Katedra w Poznaniu,
  • Kościół w Trzemesznie,
  • Kościół benedyktynów w Tyńcu,
  • Kościół benedyktynów Mogilnie,
  • Kolegiata świętego Piotra i Pawła w Kruszwicy (XII wiek),
  • Kolegiata w Tumie pod Łęczycą (XII wiek),
  • Kolegiata świętego Marcina w Opatowie (XII wiek),
  • Kościoły kanoników regularnych w Czerwińsku,
  • Kościoły kanoników regularnych w Strzelnie,
  • Kościół Norbertanek w Strzelnie,
  • Kościół świętego Idziego w Inowłodziu,
  • Kościół w Żarnowie,
  • Kościół w Prendocinie,
  • Katedra Łęczycy,
  • Kościół świętego Andrzeja w Krakowie,
  • Klasztor cysterski w Wąchocku, Koprzywnicy, Sulejowie wszystkie prawdopodobnie według projektów brata Simona,
  • Opactwo Cysterek w Trzebnicy (XIII wiek),
  • Kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu,
  • Kościół świętego Michała na Ołbinie we Wrocławiu,
  • Kościół świętego Jakuba w Sandomierzu ufundowany przed 1211 rokiem przez księżniczkę Adelajdę, córkę Kazimierza II Sprawiedliwego, wybudowany z czerwonej cegły.

Przykłady architektury romańskiej poza Polską :

  • Rotunda grodowa świętego Mikołaja w Cieszynie,
  • Świątynia halowa w Rawennie,
  • Fasada katedry świętego Marcina w Lukce (XII wiek) na terenie Toskanii,
  • Krużganek klasztoru benedyktyńskiego w Moissac, na terenie Langwedocji (XII wiek),
  • Bazylika katedralna w Spirze,
  • Katedra w Golarze (środkowe Niemcy),
  • Budynek uniwersytetu w Oksfordzie (XII wiek).
Architektura i sztuka romańska