Fryderyk Wilhelm Nietzsche (1844 -1900) – niemiecki filozof i krytyk kultury. Urodził się na terenie Saksonii w rodzinie protestanckiego duchownego. Ukończył filologie klasyczną na uniwersytecie w Lipsku, kilka lat wykładał ją w Bazylei. Niestety słabe zdrowie przekreśliło mu karierę wykładowcy, dlatego zwrócił się kierunku filozofii i pracy pisarskiej. Pod koniec życia Nietzsche zapadł na chorobę umysłową i do śmierci był pod opieka matki oraz siostry.
Najważniejsze dzieła F. W. Nietzschego:
- Narodziny tragedii(1872)
- Nowoczesne rozważania (1873 -1876),
- Wiedza radosna (1882),
- Tako rzecze Zaratustra (1883 – 1884),
- Poza dobrem i złem (1886),
- z genealogii moralności (1887).
Poglądy F. W. Nietzschego:
- podstawą egzystencji człowieka jest życie cielesne, wszystko inne, czyli życie duchowe i intelektualne jest wartością pochodną (jest to tzw. monizm myśli filozoficznych);
- rzeczywistość według Nietzschego jest zmienna, nieskończenie bogata i chaotyczna, nie można więc twierdzić o jej sensie. Z drugiej strony filozof próbował dostrzec wartości przemijającej rzeczywistości, pragnął ujawnić obowiązujące i przedstawić nowe wartości;
- filozof był zwolennikiem pluralizmu poznawczego, co oznacz, że nie ma jednej metody poznania prawdy uniwersalnej. Świat jest taki, jaki jawi się człowiekowi. Źródłem poznania jest instynkt, jako biologiczne dążenie do ekspansji.
- prawda ma według Nietzschego charakter względny, subiektywny, zmienny, zależny od aktywności jednostki. Każdy człowiek ustalając swoje wartości życiowe, ustala jednocześnie ich prawdziwość.
- wartości wynikają z potrzeb życiowych jednostki. Z punktu widzenia społecznego w czasach kiedy żył uczony, hierarchię wartości ustalają „słabi ale liczni niewolnicy”. Cenią sobie altruizm, miłość, litość, pokorę, sprawiedliwość i utylitaryzm. W efekcie tego powstają postawy wysoce moralne, które zdaniem filozofa utrwalone w procesie wychowania, wywierają presję na człowieka i niszczą jego twórczość.
- Nietzsche był przeciwny moralności opartej na ideałach, pragnął sformułować teorię oparta na instynktach. Dlatego przed nadejściem „nadczłowieka”, którego przyjście przewidywał postulował „przewartościowanie wszystkich wartości”. Był to tzw. immoralizm Nietzschego. Nadczłowiek to twórca nowych wartości, kierujący się „wolą mocy”, afirmujący istnienie. Uczony proponował oprócz tego przyjęcie moralności „panów”, tworzonej przez silnych, kierujących się „wolą mocy” oraz instynktem życia.
- Nietzsche wykluczał przyjęcie ustalonych norm moralnych, namawiał do przezwyciężenia ich i tworzenia nowych. W jego rozumieniu nie istnieje wolna wola i odpowiedzialność, a „stawanie się” jest dokonywane poza dobrem i złem.
- wolność jest dla tych, którzy są na tyle silni, aby ją zdobyć;
- uznał, że ludzie nie są równi, ich wartość zależy od posiadanej mocy i zasług;
- człowiek powinien prowadzić życie czynne , zakorzenione w instynktach;
- Niemiecki filozof pisał: „ludzie wytworzyli sobie ideę Boga, poniżając siebie samych. Bóg musi umrzeć, aby mógł istnieć „nadczłowiek”;
- „wola mocy” była podstawowym pojęciem F. Nietzschego, określał ją, jako energię życiową o różnych stopniach natężenia. Dążenie do przewagi według niego jest najważniejszą inspiracją dla człowieka, stanowi o tworzeniu i rozumieniu świata;
- „wieczny powrót” – oznaczało to przekonanie filozofa o cyklicznym istnieniu świata. To co już było odradza się na nowo, w rozumieniu filozofa nie ma wieczności. Chrystus jest tym, który ogranicza prawa człowieka, a Dionizos (grecki bóg winnej latorośli) daje moc życia. Nietzsche był wyznawcą Dionizosa.
- filozof był zwolennikiem „mądrości tragicznej’ – apoteozy istnienia, która prowadziła do odrzucenia pesymizmu i optymizmu. Twierdził, że tragizm jest doświadczeniem „rozkoszy stawania się”, która rodzi też cierpienie.
Poglądy filozoficzne Fryderyka Nietzschego inspirowały i inspirują do dziś wielu nie tylko filozofów, ale literatów, publicystów, a nawet polityków (np. Mussolini, Hitler). W Polsce zainteresowano się jego twórczością w okresie Młodej Polski inspirował S. Brzozowskiego, L. Staffa, skamandrytów, K. Szymanowskiego. Obecnie można odnaleźć jego sposób myślenia u współczesnych humanistów np. E. Kuźmy, M.P. Markowskiego.
Co do znaczenia Fryderyka Nietzsche warto przytoczyć jego własne słowa:
Znam swój los. Kiedyś z nazwiskiem moim zwiąże się wspomnienie kryzysu, jakiego nie było na ziemi, najgłębszego konfliktu sumienia, odwrócenie się od wszystkiego w co dotąd wierzono…
Nie jestem człowiekiem jestem dynamitem