Reformy trzech Fryderyków

Od 1415 r. Brandenburgia należała do władców z dynastii Hohenzollernów. W XVII terytorium państw zwiększyło się. Nowymi nabytkami były Nadrenia, księstwo pruskie, Pomorze Zachodnie oraz Szczecin. W XVIII wieku dzięki przeprowadzonym reformom udało się doprowadzić do centralizacji państwa, a z luźnego zlepku terytoriów powstał silny państwowy organizm.

 

Budowę państwa w Prusach rozpoczął elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm (1620-1688), później określany mianem Wielkiego Elektora. Swoje reformy rozpoczął od budowy potężnej pruskiej armii. Aby tego dokonać konieczne były duże nakłady pieniężne. Po uchwalenie nowych podatków na ten cel zwrócił się do stanów pruskich. Już w drugiej połowie XVII wieku Fryderyk Wilhelm przystąpił do likwidacji przywilejów warstw stanowych. W ten sposób rozpoczął się proces centralizacji państwa, który by następnie kontynuowany przez jego następcę – elektora Fryderyka III.

 

Fryderyk III uzyskał zgodę papieża na koronację, która miała miejsce 18 stycznia 1701 r. w Królewcu. Po koronacji przyjął imię Fryderyka I. Tytuł królewski wzmocnił pozycję państwa pruskiego na arenie międzynarodowej. Jednak głównym twórcą pruskiej potęg jest dziś uznawany Fryderyk Wilhelm I (1713-1740). Za jego panowania powstała koncepcja tzw. rządów gabinetowych, które można uznać za dość szczególny przykład rządów absolutnych. Decyzje państwowe zapadały w królewskim gabinecie, a ich wykonanie monarcha powierzał podległym mu urzędnikom. Już w tym czasie państwo pruskie mogło się poszczycić silną i rozbudowaną armią oraz świetnie zorganizowanym aparatem władzy państwowej. Fryderyk II, który zasiadł na tronie w 1740 r. i panował do 1786 r., wprowadził zmiany w duchu absolutyzmu oświeconego.

           

Organem władzy centralnej, obok monarchy, była utworzona w 1614 r. Tajna Rada. Zajmowała się ona głównie sprawami zagranicznymi, wojskowymi oraz finansowymi. Jeśli elektor nie był obecny, Tajna Rada miała uprawnienia do sprawowania w jego imieniu władzy z takim zakresie jaki jej elektor przyznał. Tajną Radę należy także traktować jako organ doradczy elektorów brandenburskich. W 1651 r. przeprowadzono reorganizację tej instytucji. Aby usprawnić jej działanie wprowadzono podział na 19 oddziałów, a także wyodrębniono z niej specjalny zarząd nad finansami domen królewskich. W 1689 r. właśnie z Tajnej Rady wyłoniła się nadworna kamera – Hofkammer. W tym czasie nastąpiło także oddzielenie finansów państwowych od finansów królewskich. W 1699 r. powstał organ sprawujący nadzór nad nadworną kamerą, który w 1713 r. przekształcił się w Generalną Dyrekcję Finansów. Obok spraw finansów niezwykle istotnie dla władców z dynastii Hohenzollernów były kwestie dotyczące wojska. W 1660 r. powstał Generalny Komisariat Wojny w Berlinie. Do jego zadań należało dbanie od zaopatrzenie wojska, a tym samym o właściwą politykę podatkową państwa. W 1723 r. Generalny Komisariat Wojny i Generalna Dyrekcja Finansów zostały połączone, tworząc Generalny Dyrektoriat. Był to organ kolegialny, posiadający kompetencje o charakterze administracyjnym oraz finansowym. Pracami tego organu przewodził król. Tym samym od momentu powstania Generalnego Dyrektoriatu, zmniejszać się zaczęło znaczenie Tajnej Rady. W latach 40-tch XVIII wieku w omawianej instytucji zaszły istotne zmiany. Fryderyk II podzielił Dyrektoriat na departamenty, na czele których postawił swoich zaufanych ministrów. Powstało pięć departamentów (w 1768 r. ich liczba zwiększyła się do siedmiu). Już w 1728 r. zostało wydzielone specjalne Ministerstwo Gabinetowe, zajmujące się tylko i włącznie sprawami zagranicznymi państwa. W 1737 r. utworzone zostało osobne Ministerstwo Sprawiedliwości.            

 

Terytorium państwa podzielono na prowincje, na czele których stali mianowani przez elektora namiestnicy. Oprócz namiestników działały również organy stanowe, zwane rządami krajowymi. Na terenie prowincji funkcjonował również zarząd wojskowy i finansowy. Na ich czele stali komisarze, którzy bezpośrednio podlegali monarsze. W latach 1713-1723 została przeprowadzona reforma, która podzieliła państwo Hohenzollernów na departamenty kamer. Kierowały nimi kolegialne organy zwane kamerami wojny i domen. Do ich kompetencji należały sprawy administracyjne, wojskowe oraz sądowe. W XVII powstał na terenie Prus podział państwa na powiaty, których kierownictwo objęli dyrektorzy powiatów (landraci). Jako, że pochodzili z królewskiej nominacji spełniali na terenie powiatu zadania zlecone im przez władcę, ale jednocześnie spełniali swoje zadania w interesie stanowym.

 

W państwie Hohenzollernów miasta miały charakter państwowy i prywatny. Mogły tylko korzystać z ograniczonego samorządu. Nadzór na miastami w Prusach sprawował mianowany przez króla radca skarbowy. Pod władzą właścicieli pozostawały pruskie wsie. Władze gminy wiejskiej były mianowane przez pana.

             

W Prusach główną rolę odgrywała armia. W żadnym innym państwie wojsko nie miało takiego znaczenie jak w państwie prusko-brandenburskim. Sprawne działanie armii było najważniejszym państwowym celem i to właśnie jemu zostały podporządkowane wszelkie działania władz centralnych i lokalnych. W 1644 r. Brandenburgia wprowadziła stałą armię. Jej nadzór należał do uprawnień królewskich, a działalność armii była ściśle związana z polityką państwową. Najwięcej zmian w armii wprowadził Fryderyk Wilhelm. Służba wojskowa trwała 20 lat. Obowiązek służby obejmował wszystkich mężczyzn, którzy ukończyli 20 rok życia. Zadaniem każdego kantonu, najmniejszej jednostki administracyjnej państwa, było dostarczenie po jednym rekrucie z 10 dymów. Często do wojska pruskiego byli wcielani poddani innych krajów. Zdarzały się także przypadki wcielania do wojska za karę.

 

Pruski absolutyzm oświecony