Rozwój bankowości

Wraz z pojawieniem się kredytu handlowego, udzielanego przez banki, powstał nowy rodzaj rynku, który począwszy od epoki nowożytnej odgrywa czołową rolę w gospodarce światowej. Jest nim rynek pieniężny, czyli sfera ekonomiczna, w której dokonywane są transakcje sprzedaży i zakupu pieniędzy.

 

W warunkach gospodarki rynkowej każda większa suma mogła być pożyczona przedsiębiorcy, który wykorzystywał ją jako kapitał przynoszący zysk. Część zysku otrzymywał właściciel pieniędzy jako zapłatę za ich wypożyczenie. Tak, więc pieniądz stawał się towarem, który przynosząc zysk uzyskiwał specyficzna cenę zwaną  procentem.

 

W XVI i XVII wieku przedsiębiorstwami handlującymi kapitałem pieniężnym oraz pośredniczącymi miedzy wierzycielami i dłużnikami stały się banki, rozszerzając tym samym zakres działalności średniowiecznych domów bankowych. Rozwój handlu kapitałem pieniężnym doprowadził u schyłku XVII w. do wyodrębnienia się instytucji bankowych zwanych bankami emisyjnymi. Ich podstawowym zadaniem było emitowanie banknotów, zwanych biletami bankowymi. Banknoty stanowiły rodzaj weksli, a więc zobowiązania banku do wypłaty ich okazicielowi na jego żądanie określonej sumy w pieniądzu kruszcowym. Dzięki gwarancjom udzielanym przez państwo banknoty stawały się prawnym środkiem płatniczym na terenie danego kraju i mogły być przyjmowane we wszystkich płatnościach. „Prawdziwym” pieniądzem przestawał być wyłącznie pieniądz kruszcowy. W obiegu gotówkowym pieniądz kruszcowy można było zastąpić banknotami. Przywilej emisji banknotów otrzymał jako pierwszy Bank Szwedzki w 1668 r. oraz Bank Angielski w 1694 r.

 

Początkowo na terenie danego kraju działało kilka banków emisyjnych, zwykle prywatnych. Stopniowo liczba ich była ograniczana do jedynego banku emisji pieniądza nazywanego bankiem centralnym. Specjalizacja na rynku pieniężnym doprowadziła równocześnie do powstania banków handlowych, zwanych również depozytowymi lub żyrowymi, które służyły operacjom kredytowym. Zasada ich działania sprowadzała się z jednej strony do gromadzenia wolnego kapitału pieniężnego, z drugiej zaś wypożyczania „na procent” środków pieniężnych przedsiębiorcom, którymi w epoce nowożytnej byli głównie kupcy i nakładcy.

 

Powiększaniu kapitału handlowego służyły nie tylko banki. W XVII w. w organizacji handlu pojawia się ważna innowacja: towarzystwa akcyjne, inaczej spółki akcyjne. Kompanie handlowe, tworzone na początku XVII w. w Holandii i Anglii, później także we Francji i innych krajach, nie były już związkami niezależnych kupców, lecz towarzystwami operującymi wspólnym kapitałem różnych właścicieli. Kapitał tych przedsiębiorstw stanowił sumę udziałów, zwanych akcjami, które mógł nabyć każdy dysponujący kwotą, na którą opiewała akcja. Akcje przybierające postać uwierzytelnionych dokumentów, jak weksle i banknoty, stały się przedmiotem obrotu handlowego. Przyczyniło się to do powstania giełdy pieniężnej, czyli giełdy papierów wartościowych.

 

Instytucja giełdy, na której ustalano ceny i dokonywano operacji wekslowych, sięga średniowiecza. W czasach nowożytnych największa giełda pieniężna powstała w Antwerpii w 1531 r., a po zniszczeniu tego miasta w wojnie z Hiszpanią, w Amsterdamie. W XVII w. główny przedmiot transakcji giełdowych stanowiły akcje holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej a także obligacje pożyczek państwowych. Pod koniec XVII w. na giełdzie amsterdamskiej handlowano papierami wartościowymi pochodzącymi z różnych krajów europejskich. Drugie miejsce po giełdzie amsterdamskiej zajmowała giełda londyńska powstała w latach 1566 – 1570. W XVII w. giełdy były organizowane we wszystkich większych stolicach europejskich: w Paryżu 1724 r., Berlinie 1760 r., Wiedniu 1771 r.
Gospodarcze skutki wielkich odkryć geograficznych