Rozwój chrześcijaństwa na terytorium Cesarstwa Rzymskiego

Chrześcijaństwo jako nowa religia monoteistyczna rozwinęła się na terytorium Cesarstwa Rzymskiego w I w n.e. Sama nazwa „chrześcijanie” pojawiła się w 45 r.n.e. w Antiochii wiązała się z głoszoną przez uczniów Jezusa Chrystusa (gr. „Pomazaniec”) nauką, którą on sam wypowiadał nauczając na terenie Palestyny. Początki chrześcijaństwa przedstawione zostały w księgach objawionych nazywanych Ewangeliami. Autorami Ewangelii byli uczniowie Jezusa: Jan, Marek, Łukasz i Mateusz. Inne źródła przedstawiające życie Chrystusa zostały uznane jako apokryfy, czyli pisma niepewnego pochodzenia i nie przyjęte do kanonu wiary.

 

W początkach swojego nauczania Jezus kierował się do ludności żydowskiej, z czasem ogarnął również inne narodowości zamieszkujące Palestynę. Chrześcijaństwo narodziło się po śmierci Jezusa w obszarze wpływów judaistycznych, jednak szybko zdobyło większość obszarów całego państwa rzymskiego. Ci, którzy zaufali Jezusowi, uwierzyli również w jego boskie (mesjańskie) pochodzenie i po śmierci swojego Mistrza stali się głosicielami jego nauki (apostołami). Początkowo nauka Jezusa Chrystusa była przyjmowana dwojako: jedni (uczniowie Jezusa) tworzyli coś na wzór gmin, wspólnot aby się modlić i wspominać naukę Mistrza, inni z kolei np: faryzeusze i saduceusze najpierw sprzeciwiali się wobec nauczania Jezusa i postawie jego uczniów, a następnie rozpoczęli prześladowanie chrześcijan. Masowe prześladowania wyznawców nowej religii miały miejsce również w samym Rzymie, w III-IV w n.e. za rządów Dioklecjana i Galeriusza przypadły czasy apogeum prześladowania.

Nauczanie Mistrza z Nazaretu obejmowało następujące zasady:

  • Jest jeden Bóg,  w trzech osobach;
  • Syn Boży stał się człowiekiem;
  • Prawdziwym synem Bożym był On sam tj.: Jezus Chrystus;
  • Miłość Boga i człowieka jest jedna z najważniejszych wartości życia;
  • Należy się nawrócić i zadbać o nawrócenie innych ludzi;
  • Wszystkie grzechy będą odpuszczone w imię Boga Jedynego;
  • Wszyscy, którzy uwierzą nauce Chrystusa będą zbawieni.

 

Kryzys religii tradycyjnych w Imperium Rzymskim, przyspieszył rozwój chrześcijaństwa. Nauczanie Jezusa, a następnie jego uczniów, apostołów trafiało na podatny grunt. Niezależnie od płci, wykształcenia i wieku, każdemu była potrzebna nauka o miłującym i miłosiernym Bogu, który daje nadzieję na zbawienie i życie wieczne. Rozwój nowych wspólnot religijnych świadczących dobroczynna pomoc dawał wiernym poczucie bezpieczeństwa i pokoju, nawet jeśli pierwsze zbiórki i spotkania odbywały się w atmosferze tajemniczości i sprzeciwu wobec oficjalnych władz.

 

Do pierwszych apostołów głoszących nauczanie na terenie Rzymu, Grecji i innych obszarów Imperium należeli:

  • Szymon Piotr,
  • Jakub,
  • Jan,
  • Andrzej,
  • Filip,
  • Bartłomiej,
  • Mateusz,
  • Tomasz,
  • Jakub syn Alfeusza,
  • Juda Tadeusz,
  • Szymon Gorliwy,
  • Maciej( zastąpił Judasza Iskariotę zdrajcę Jezusa).

W I w n.e. rozwój chrześcijaństwa nastąpił na terenach zachodnich cesarstwa rzymskiego, oraz południowej części półwyspu apenińskiego, natomiast w II w. n.e. chrześcijaństwo rozpowszechniło się na terenach zachodnich Europy i północnych Afryki. Zaczęły powstawać pierwsze gminy, Kościoły, oraz patriarchaty, szpitale i przytułki. Ważną role w działalności ewangelizacyjnej i posługi miłosiernej wobec potrzebujących odgrywały kobiety, gdyż nowa religia dawała im m in. zrównanie pozycji z mężczyznami. Szczególnym poważaniem cieszyły się wdowy oraz młode kobiety ślubujące czystość.

 

Rozwój terytorialny religii pociągnął za sobą jej rozwój strukturalny. Podstawowa jednostką były gminy, czyli niewielkie wspólnoty powstające w miastach. Opiekę nad nimi miały kolegia apostołów pod przewodnictwem św. Piotra, od II wieku wspólnotom przewodniczyli biskupi. Z czasem powstały patriarchaty na terenie np.: Rzymu, Aleksandrii, Konstantynopola, czy Jerozolimy. W celu konsolidacji wiernych rozproszonych po całym terytorium rzymskim odbywały się zjazdy biskupów, inaczej synody lub sobory. Synod był zebraniem biskupów danego kraju prowincji kościelnej lub diecezji, a sobór oznaczał zgromadzenie biskupów całego Kościoła pod przewodnictwem papieża. Sobór podejmował najważniejsze decyzje dotyczące kwestii wiary i organizacji Kościoła.

 

Najważniejsze sobory w okresie wczesnego chrześcijaństwa odbyły się:

  • w 325 r w Nicei - potępiono wówczas Ariusza jako twórcę jednej z najpopularniejszych doktryn w chrześcijaństwie starożytnym, którą uznano za sprzeczną z nauką Kościoła oraz ustalono główne prawdy wiary tzw. kredo,
  • w 381r w Konstantynopolu - potwierdzono uchwały nicejskie, uznano boski charakter Ducha Świętego, który pochodzi od Boga Ojca,
  • w 431r w Efezie - gdzie potępiono Nestoriusza, który głosił niepełne człowieczeństwo Jezusa ,przyznano także Maryi, matki Jezusa tytuł Bogarodzicy,
  • w 451r w Chalcedon - podczas, którego uznano dwie natury Jezusa złączone w jednej osobie oraz przyznano biskupowi Konstantynopola takie same przywileje jak biskupowi Rzymu.

Z ważniejszych wydarzeń przypadających na okres wczesnego chrześcijaństwa warto jeszcze podkreślić zmienność stanowisk cesarzy wobec religii:

  • od prześladowań i potępienia - 303-304 n.e. - edykt Dioklecjana przeciwko chrześcijanom,
  • przez uznanie - rok 311 i 313 n.e. - edykt tolerancyjny Konstantyna Wielkiego,
  • po zakaz praktyk pogańskich- 392 r. n.e. – kiedy to Teodozjusz Wielki zakazał wyznawania religii pogańskich w Imperium.

Poglądy Jezusa na temat oddzielenia wiary od władzy zabrzmiały dobitnie w słowach: „Oddajcie więc Cezarowi to ,co należy do Cezara ,a Bogu to, co należy do Boga”.

 

Od początku tworzenia się chrześcijaństwa powstawała doktryna tej religii ,jej twórcami byli tzw. Ojcowie Kościoła ,czyli osoby wyróżniające się głoszeniem prawowiernej nauki Jezusa oraz świętością życia. Dorobek ich myśli stanowi źródła teologii chrześcijańskiej, widoczny jest również ich wkład w kierunek rozwoju cywilizacji europejskiej.

Do najbardziej znanych Ojców Kościoła należą m in.:

  • Justynian święty kościoła prawosławnego,
  • Ireneusz z Lyonu święty Kościoła katolickiego zawdzięczamy wypracowanie pojęcia Tradycji i sukcesji apostolskiej. Sporządził pierwszą listę biskupów Rzymu poczynając od św. Piotra,
  • Hipolit Rzymski (ur. przed 170r. n.e.) to jeden z pisarzy wczesnochrześcijańskich, nauczał o:
    • zrodzonym, a nie stworzonym i odwiecznym Synu Bożym;
    • Bóstwie Chrystusa i czci dla Niego;
    • osobowości, Bóstwie i czci dla Ducha Świętego;
    • Trójcy Świętej.
  • Klemens z Aleksandrii autor zachowanych dzieł: Słowo zachęty dla pogan oraz Wychowawcy i Kobierców.
  • Orygenes, twórca szkoły katechetycznej w Cezarei Palestyńskiej, wierzył, ze nastąpi przywrócenie powszechne wszystkich rzeczy do ich stanu pierwotnego, czysto duchowego,
  • Atanazy Wielki obrońca Kościoła w czasach, kiedy szalał arianizm. Na Soborze Konstantynopolitańskim II (553) wobec papieża św. Wigiliusza zaliczono św. Atanazego do nauczycieli Kościoła,
  • Grzegorz z Nazjanzu był i jest znany dzięki swoim mowom (o kapłaństwie, teologiczne, o Bazylim). Prócz tego pisał poematy (moralne, dogmatyczne, historyczne i autobiograficzne) oraz listy.
  • Grzegorz z Nyssy wyróżniał się głębią filozoficznego myślenia, a także systematycznymi komentarzami biblijnymi. Homilie do błogosławieństw z Kazania na górze (Mt, 5) stały się słynne i przepisywane w wielu kopiach, stanowiąc wzór do naśladowania dla wielu późniejszych kaznodziejów,
  • Cyryl Aleksandryjski Św. Cyryl pozostawił po sobie szereg dzieł, wśród których przeważają pisma apologetyczne. Zachowało się nadto 22 jego kazania i 88 listów,
  • Ambroży z Mediolanu biskup i doktor Kościoła, zwalczał kult pogański i arianizm,
  • Hieronim ze Strydonu doktor Kościoła, apologeta chrześcijaństwa; święty Kościoła prawosławnego i koptyjskiego. Przetłumaczył Pismo Święte z języka greckiego i hebrajskiego znane pod nazwą Wulgata,
  • Augustyn z Hippony (syn św. Moniki) znany jako doctor gratiae (doktor łaski), był filozofem, teologiem, organizatorem życia kościelnego. Jego najsłynniejsze dzieła to: „Wyznania” i „O państwie Bożym”.
  • Grzegorz I uniezależnił papiestwo od władzy świeckiej; wprowadził dla papieży tytuł „servus servorum Dei" (sługa sług bożych),
  • Efrem Syryjczyk krzewił kult maryjny oraz kierował ruchem monastycznym na Wschodzie, zwalczał istniejące wówczas herezje, orygenizm i arianizm.

 

Chrześcijaństwo przyczyniło się do wzbogacenia dorobku antyku oraz przekazania jego dorobku następnej epoce, czyli średniowieczu.

 

Religia starożytnego Rzymu