Konstytucja PRL

Projekt konstytucji PRL powstawał w okresie najintensywniejszej stalinizacji państwa polskiego. Od 1947 r. obowiązywała Mała Konstytucja, która regulowała ustrój władz państwowych w okresie przejściowym, do momentu uchwalenia nowej, pełnej konstytucji. Zapowiedź uchwalenia nowej konstytucji zawierał już „Manifest lipcowy”, a do jej uchwalenia została powołany Sejm Ustawodawczy. Partie polityczne zasiadające w sejmie uznawały potrzebę stworzenia nowej ustawy zasadniczej. Mała Konstytucja nałożyła na Sejm Ustawodawczy obowiązek uchwalenia konstytucji, nie precyzując terminu, a także ustaliła dość długą, bo pięcioletnią kadencję Sejmu. W tej sytuacji prace nad ustawą zasadniczą zostały odsunięte aż do początku lat 50-tych. W trakcie prac ustawodawczych projekty konstytucji były prezentowane przez partię rządzącą, ale także i przez partie opozycyjne. W przypadku programu partii opozycyjnych, zakładano że Polska będzie państwem o ustroju demokratycznym, a reformie ulegnie ustrój gospodarczy i społeczny państwa. Postulowano także wprowadzenie zasady podziału władz. Polska Partia Robotnicza i Polska Partia Socjalistyczna opowiadały się w swoich projektach za wprowadzeniem ustroju socjalistycznego. W lutym 1947 r. także i polscy biskupi wystąpili w sprawie przyszłej konstytucji. W „Katolickich postulatach konstytucyjnych” biskupi opowiadali się za uznaniem w konstytucji faktu, iż przeważająca część polskiego społeczeństwa to katolicy. Ponadto biskupi uważali, że ustawa winna się oprzeć o zdrowe i prawidłowe zasady moralne.

 

Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się w maju 1951 r. i co ciekawe przebiegały poza parlamentem. Polska Zjednoczona Partia Robotnicza wystąpiła z projektem. W latach 1949-1951 działały niejawnie dwie partyjne komicje, których wyników rozmów nigdy nie podano do publicznej wiadomości. Zajmowały się one pracami nad konstytucją. W czerwcu 1949 r. Sekretariat KC PZPR powołał Komisję „A” (roboczą) i Komisję „B” (ideologiczną). Ich posiedzeniom przewodniczył członek Biura Politycznego KC PZPR oraz minister sprawiedliwości – Henryk Świątkowski. W skład komisji weszli Marian Rybicki, Zenon Kiszka, Oskar Lange, Konstanty Grzybowski i in. komisja opracowała „Projekt Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej”, który został opatrzony klauzulą „ściśle poufne”. W tym dokumencie po raz pierwszy wprowadzono nową nazwę państwa Polska Rzeczypospolita Ludowa. W projekcie zasadę podziału władz, zastąpiono zasadą jedności władzy państwowej. Przygotowując konstytucje PRL wzorowano się na konstytucji radzieckiej z 1936 r. W listopadzie 1950 r. projekt trafił pod obrady Biura Politycznego. To właśnie ono miało w ostatnim etapie przygotowywania treści konstytucji wpływ na jej kształt. Tekst nowej ustawy zasadniczej został sporządzony w języku polskim i rosyjskim. Ten ostatni został przedstawiony do akceptacji Józefowi Stalinowi przez Bolesława Bieruta. To on wprowadzał do naszej konstytucji ostatnie poprawki. 26 maja 1951 r. Sejm Ustawodawczy jednomyślnie uchwalił „Ustawę Konstytucyjną o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej”. Na jej podstawie powołano Komisję Konstytucyjną na czele której stanął prezydent. Dyskusja nad konstytucją miała ogólnonarodowy charakter i zakończyła się w kwietniu 1952 r. W dniach 18-22 lipca 1952 odbyła się w Sejmie Ustawodawczym debata nad konstytucją. Ostatecznie 22 lipca 1952 r. konstytucja została uchwalona i weszła w życie.

 

Układ rozdziałów konstytucji PRL odbiega od schematów wprowadzonych przez konstytucje marcową i kwietniową, jednak bardzo przypomina układ wewnętrzny radzieckiej konstytucji z 1936 r. Ustawa zasadnicza w pierwszej kolejności zgodnie z założeniami maksistowsko-leninowskiej koncepcji państwa, przedstawia ustrój społeczny kraju, a w dalszej kolejności organizację aparatu władzy. Później został zamieszczony rozdział dotyczący praw i obowiązków obywateli. tekst konstytucji był zmieniany w ciągu kilku lat obowiązywania w drodze nowelizacji.

 

Tekst konstytucji PRL obejmował 11 rozdziałów podzielonych na 106 artykułów. W 1954 r. została wprowadzona pierwsza nowelizacja konstytucji, która wprowadzała nowy podział administracyjny państwa. Najniższa dotąd jednostka terytorialna – gmina, została zastąpiona gromadą. W grudniu 1957 r. wprowadzono drugą nowelizację do rozdziału dotyczącego Najwyższej Izby Kontroli. Trzecia nowelizacja pochodziła z roku 1960 i znosiła formę przedstawicielstwa w wyborach do Sejmu. Ustalona została stała liczba posłów na 460. Piąta nowelizacja w 1963 r. przedłużała kadencję rad narodowych do czterech lat. W 1972 r. przywrócone zostały gminy. Kolejne nowelizacje dotyczyły zmiany administracyjnych w podziale terytorialnym. W 1975 r. został wprowadzony dwustopniowy podział administracyjny państwa. Zniesiono wówczas powiaty, zachowując gminy i województwa. W 1976 r. wprowadzone zostały zmiany dotyczące związku Polski z ZSRR. Wprowadzono zapis o umacnianiu współpracy i przyjaźni ze Związkiem Radzieckim. Wzmocnione zostało stanowisko rządu oraz usankcjonował pozycję Prezydium Rządu. W 1982 r. po zawieszeniu stanu wojennego wprowadzona została kolejna nowelizacja, na mocy której powstał Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. Rok później kolejna, już trzynasta poprawka ukonstytucjonalizowała Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego, który zastępował Front Jedności Narodowej. W 1987 r. została wprowadzona forma demokracji bezpośredniej w postaci referendum. W 1989 r. przywrócony został poprawką do konstytucji urząd prezydenta oraz druga izba parlamentu, czyli Senat.

 

Konstytucja PRL obowiązywała do czasu uchwalenia Małej Konstytucji, czyli do 17 października 1992 r.

Konstytucja PRL